Adam JastrzębskiTranskultura hominidów + gibonów kurator: Marek Wasilewski
8—22.2.2019

Wystawa Adama Jastrzębskiego Transkultura hominidów jest rezultatem prowadzonych przez artystę badań terenowych, których kulminacyjna faza miała miejsce w płockim ogrodzie zoologicznym. Działania te polegały na długotrwałej obserwacji uczestniczącej, wypracowaniu metody współpracy transgatunkowej i transkulturowej pomiędzy autorem i parą gibonów mieszkających w płockim zoo. Artystyczna strategia Adama Jastrzębskiego polegała na pozostawieniu drugiej stronie maksimum swobody i inicjatywy w celu zainicjowania początków transgatunkowej wspólnoty. Jest oczywiste, że praca ta nie będzie stanowiła przełomu w relacji ludzi i małp, jest jednak małym, drobnym krokiem wykonanym w kierunku pogłębiania świadomości zmiany paradygmatu bezwarunkowej dominacji homo sapiens i jego mentalnego oddzielenia od świata nieludzi. Jest ono, paradoksalnie, konieczne dla przetrwania gatunku i ocalenia tego, co sami uważamy w nim za najbardziej ludzkie. Ważnym odniesieniem teoretycznym dla pracy Jastrzębskiego są badania z obszaru zoologii, przede wszystkim prace z zakresu psychologii porównawczej profesora Macieja Trojana, który pracuje w Zakładzie Psychologii Zwierząt Wydziału Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego. Trojan prowadzi wraz z zespołem badania terenowe, dotyczące zachowania zwierząt w naturalnym środowisku, oraz laboratoryjne, w których testowane są hipotezy związane z funkcjonowaniem umysłu innych gatunków. Jastrzębski w swojej pracy przygląda się dyskusji na temat przekroczenia starego filozoficznego podziału na naturę i kulturę, kwestii podmiotowości i politycznych praw zwierząt. Wydana w Polsce w 2009 roku książka Bruno Latoura Polityka natury. Nauki wkraczają do demokracji podejmuje kwestie rozdziału kultury i natury. Zdaniem autora, żeby skutecznie uporać się z problemami współczesnej ekologii, należy zrozumieć, „na czym polega sieciowe myślenie o świecie”. Latour postuluje powołanie „nowej konstytucji”, w której jak największa liczba aktorów będzie mogła funkcjonować razem. Jest zwolennikiem i współtwórcą teorii naukowego i społecznego konstruktywizmu oraz teorii aktora-sieci, która wskazuje na prymat procesów i ruchów społecznych nad incydentalną aktywnością jednostek, w której różni aktorzy (ludzie, rzeczy, przekonania czy idee) razem tworzą większe grupy. Termin „społeczeństwa” zastępowany jest terminem „kolektyw”, w którego skład wchodzą zarówno ludzie, jak i nie-ludzie.
W drugim, obok Manifestu cyborgów, Manifeście gatunków stowarzyszonych Donna Harraway rozwija koncepcję „znaczącego innego”, który może odnosić się do przedstawicieli innych gatunków. Jak pisze Monika Bakke w książce Bio-transfiguracje, związki transgatunkowe mogą stwarzać okazje do nadużyć i traktowania zwierząt jak ludzi. Jednym z głównych problemów, jakie dostrzega Jastrzębski, jest kwestia porozumienia na neutralnym gruncie, problem dekolonizacji wzajemnej relacji ludzi i nieludzi, która w warunkach ogrodu zoologicznego nie jest możliwa do całkowitego rozwiązania. Artysta określa swoje działania jako bierny antyperformans, stara się swoim nieludzkim partnerom stworzyć przestrzeń do działania, w której mogłyby zamanifestować swoją podmiotowość. Filmy rejestrowane przez Jastrzębskiego nie są traktowane przez niego jako obiektywne ani naukowe dowody przeprowadzonych działań. Żadna ze scen, jak deklaruje artysta, nie ma za zadanie niczego udowodnić. Chciał natomiast zrealizować trzy cele: wytworzyć wbrew okolicznościom przestrzeń wolności, stworzyć hominidzki happening oraz zwrócić się do hominidzkiej publiczności, do widzów składających się zarówno z ludzi, jak i innych małp. Ten kolektyw jeszcze nie powstał, ale realizowane przez Jastrzębskiego filmy być może, tak jak to projektuje, będą kiedyś traktowane jako jego pierwsze przedwstępne zapowiedzi.

Marek Wasilewski

——
Adam Jastrzębski (ur. 1980) – historyk sztuki, absolwent Uniwersytetu Warszawskiego (2004). Tworzy prace i projekty z obszaru filozofii przyrody skupione na zjawisku życia biologicznego i jego reinterpretacjach w obszarze nauk przyrodniczych. Od 2015 r. autor projektów z udziałem gibonów i wron. W latach 2002–2018 prezentował swoje prace w galeriach w Warszawie, Berlinie, Łodzi, Zielonej Górze i Białymstoku. Mieszka i pracuje w Warszawie.